.. azald. Fiyatlar dt,isizlik artt. Birleik Devletlerde bankalar irket sahiplerine,tccarlara verilen kredilerin geri dn olamyordu nk birtakm speklasyonlar sonucu borsada hisse senetleri sfrlanyor ve irketler ardndan da bankalar iflas ediyorlard. Birleik Devletler kurulan merkez bankalarndan Federal Rezerv Sistemi adyla bir komite oluturdu.
Fed 1920 balarnda bunalmn ardndan bankalarn verdikleri kredi miktarn kstlayarak bunalm daha da arttrd. Bu dnemde New York Merkez Bankas bankalarn merkez bankasndan aldklar faiz orann 1.5e drd. Merkez Bankas piyasadaki devlet tahvillerini toplayarak paray bankalara kaydrd. Kredi olanaklar artmt ama insanlar istikrarszlk var iyi deil diye paray ie yatrmak istemiyorlard.
Bylece paralar bankalarda birikti. Irving Fisherin bir formlle parann deerinin neler olduunu belirlemitir. Piyasadaki para miktar artarsa fiyatlarda artar.Piyasadaki para yaygn biimde dolaaca yerde belli ilemlerde younlarsa fiyatlara etkisi daha fazla olur.
LENN VE BYK ZLME Birinci Dnya Sava sonucunda siyasi yapda ok fazla deiiklik olmad. Soylu snf stnln koruyordu. Monariler hala egemendi. Kapitalizm ok fazla yaylmamt.
Fransa,ngiltere ve Almanyada iiler seslerini duyurmaya balamt.Bu dzenin deimeye balamas Dou Avrupada gerekleti. Dou Avrupada emperyalizm Birinci Dnya Savandan sonra azalmaya balad. Savan nedenlerinden biri Alman kapitalizmin dier kapitalist devletlere stnln salama abasyd. Savan Dou Avrupada balamasyla devletler toprak elde etme abasna giritiler.
Avrupadaki iiler ise birlikte hareket etmeyi kararlatrmlard.Amalarna silahla deil retimi durdurarak ulamay planlyorlard. Ama iiler de asker olarak savamaya baladlar. Lenin,Marxn rencisiydi ve tam bir devrimci niteliine sahipti. Lenin Rusyada ii snfnn kapitalizm ile olumasn beklemek yerine o zaman ounlukta olan ve devrime ters bakmayan kylleri toprak vaat ederek birletirdi. 1914 yaznda sava balad.
Devrimi desteklemek amacyla konferanslar dzenlendi.Lenin bandan beri savunduu dnce iiler birbirlerinin dman deil, onlarn ortak dman kapitalistler ve ardr Lenin Emperyalizm:Kapitalizmin En Yksek Aamas adl yaptn yaynlad. Lenin devrimin hem sanayi lkelerine hem de yoksul lkelerde olmasn gerekli gryordu. nk sanayi gelimemi yoksul lkelerin tek sorumlusu onlar smrenlerdi. Lenin svireden Rusyaya ulat.
Devrim olmutu. Lenin 1917 Ekiminde iktidar ele geirdi.Lenin kapitalizmi ortadan kaldrdktan sonrasnn kolay olacan dnp plann iyi yapamamt. Almanya savatan yenik kmt.
Tm Avrupa lkelerinde kapitalistlerin oluturduu koalisyon ii koalisyonuyla yer deitirdi. AYDINLAR DEVRM Lenin,aydnlarn ayn dncelere sahip olan insanlar bir ama altnda toplayarak devrim fikirlerinin ve bunun sonucunda devrimin doduuna inanr. Kapitalizmin ve sosyalizmin temel dnceleri de bir aydn olan John Maynard Keynesden domutur. Keynes, Birinci Dnya Sava sonunda yenik devletlerden zellikle Almanyadan deyebileceklerinden fazla alnan sava tazminatlarn uzun bir sre eletirdi. Keynesin ekonomi alannda yazdklar Marksistlerin yazdklarndan ve sylediklerinden daha anlalr bir zellik tayordu. Keynes, Churchillin ekonomide uygulad yanl karar kamuoyuna duyurmutur.
Churcill ngiliz sterlininin deerini dolar ve altna kar belirledi ve bu oran yksek tuttu. Bylece ngilizlerin ithalat artt ihracat azald. hracatn artmas iin ngiliz mallarnn fiyatlar ucuzlamalyd. Bu durum ise cretlerin drlmesine ya da irketlerin daha az ii altrmasna balyd.
Keynes, bu durumun ortaya kacan daha nceden grmtr. ngilizlerden mal ithal etmek istemeyen lkeler Amerika ve Fransa ile ticarete baladlar.Alman, Fransz ve Amerikan yetkililerinin brokratik ilikileri sonucu Amerikada faiz oranlar drld. Bylece piyasadaki para miktar artt ve Amerikan mallarnn fiyatlar ykseldi. ngilizler ekonomik problemlerle urarken ABDde durum tam tersiydi.
Hisse senedi borsas ok hareketli bir dnem geiriyordu. Fakat bu durum ok srmedi.lk nce borsa kt ardndan da Byk Bunalm balad. ABDde isizlik artt, gayri safi milli hasla dt.
Bankalar iflas etti. Byk Bunalm Rusya hari tm dnyay etkiledi. Keynes nlem olarak hkmetin bor para almas gerektiini dnyordu.Hitler Keynesin politikasn uygulad.
Almayada tam istihdam ve fiyat istikrar saland. Keynes fikirlerini dnyaya kabul ettirmek iin stihdam,Faiz ve Parann Genel Kuramn yaynlad. Keynese gre ekonominin dengeye ulaabilmesi bir etkinin olmas gerekir. Ekonomide denge tam istihdam sayesinde olumaz.
Tasarruflar yatrma dnmeli ki satn alma gcnde bir azalma olmasn. Keynesin fikirleri lkelerin Byk Bunalmdan kurtulmalarna yardm etti. Bu srada kinci Dnya Sava balad. Keynes vergileri arttrarak bte an azaltma fikrini The Timeste yazd.
Sava sonrasnda Keynes fikirleri sayesinde retim artt,isizlik oran dt. Tersi bir durumda ise devlet mdahale ediyordu. Keynesin dncelerinin temelinde isizlii drme yer alr.LMCL REKABET: SLAHLANMA ABD ile Sovyetler Birlii arasndaki silahlanma yar iki byk fikir akmna dayanmaktadr:Komnizm ile Kapitalizm. Bu iki lke birbirlerinin sonunu hazrlayabilecek silahlar retiyorlard. Sava nedeniyle Silahl Kuvvetler nem kazanmt.
Savan kanlmazl gr hem Almanyada hem de Rusyada savunuluyordu. John Foster Dulles Souk Savan gerekesini kabul edilebilecek ekilde aklamtr.Ona gre ekonomik deerler Souk Savan nedeni saylamazd. Bu sava manevi ve dinsel deerlerin savayd.
Sovyetlerin amac tm dnyay iine alacak bir devrim gerekletirmekti. Batda ise insanlar komnizmden kurtulu abas iindeydi. Washingtonda ise st seviye Souk Sava stratejisi zerine alyorlard. Hem ABDde hem de Sovyetler Birliinde 1950 sonras gelien olaylar brokratik ve askeri bir g oluumuna yol amtr.
Bu gcn oluumuna neden olan etkenler Kba ve Vietnam Savadr. YAAMIMIZI BMLENDREN ADA KURUM: DEV RKET Bir irket alanlardan ve irket sahiplerinin karlarn n planda tutan yneticiden oluur. irketlerin kurulu amac ise kar etmek ve halka hizmet etmektir. Ama gnmzde irketlerin halka hizmet etmek amacn tadklar pek sylenemez yani ada irket deillerdir.
ada irket ynetiminde yetki bir kiinin elinde toplanmamaldr. irketin gelecei iin dncelerin ve yetkinin paylalmas gerekmektedir. irketler her ynyle birbirlerinden farkldr.Amalarna ulamak iin farkl strateji izlerler. ada irketin i ie gemi daireleri andrr. Ortada st dzey yneticiler,en son dairede ise iiler bulunur.
Her daire kendi iinde gldr ama bir st seviyeye kar sorumludurlar. Btn bu dairelerde alanlar bir btndr ve birlikte almalar irketin devamlln salar.ok uluslu irketler dnyann birok yerinde olduu gibi Singapurda da lkenin retim asndan genilemesini salamtr. Yalnz, bu irketlerin gittikleri lkelerde hkmetlerin siyasi kararlarn etkiledikleri gr yaygndr.
lkelerin uyguladklar gmrk vergileri ve ticaret kstlamalar gibi etlileri ok uluslu irketlerin zerinden kaldrmak iin kinci Dnya Savandan sonra Avrupa Ekonomik Topluluu kurulmutur. TOPRAK-NSAN LKS VE NC DNYA Zengin lkeler imdiye kadar dnyann en nemli sorunu olan yoksullua bir are bulamamlardr. Yoksulluun nedeni olarak birok sebep gsterilir;ekonomik sistemlerin yanll,eitimsizlik,kazancn gven iinde olmay gibi. Yoksulluun en nemli nedeni insanlarn topraa olan gereksinimidir.
nk yiyecek topraktan salanr.Nfus attka insanlara den toprak azalrsa yoksulluk doar. Bu etki teknolojinin geliimiyle ortadan kaldrlabilir. Ama bunun iinde para gereklidir. Yoksulluk fazla toprakla ya da elde olunan topran daha verimli kullanlmasyla azalabilir.
Nfusun artmamas da nemli bir kouldur. Bunlarn hibiri salanamyorsa zengin yerlere g etme yoluna bavurulabilir. Doum kontrol ne yazk ki yoksul lkelerde sk tutulamyor.Bunu sebepleri arasnda yoksulluktan tr doum kontroln uygulamamalar, hkmetin bu i iin grevlendirdii kiileri iyi seememesi ve yoksul halkn bu nlemlere pek scak bakmamas saylabilir. Yoksul lkelerde yaayan insanlar zengin yerlere g ederek yoksulluktan kurtulmaya alrlar. zellikle kinci Dnya Savandan sonra sanayilemi lkelere Avrupann dousundan,gneyinden ve n Asyadan ii gleri olmutur.
METROPOL YA DA BYK KENT Bir lkenin kalknmlk lsn kentleme kapsam belirlemektedir. eitli kent tipleri vardr. Bunlar ;Siyasal Karargahl Kent,Tccar Kenti,Sanayi Kenti ve Safiye Kentidir. Bu kent tipleri metropolu oluturur.Siyasal karargahl kent, padiahn halkn ynettii saray iine alan kenttir.
Bu grkemli saraylar padiahn zevkini ve lkenin dzenliliini yanstmaktayd. arpk yaplama bu kentlerde yer almyordu. Tccar kentlerinde de mimariye verilen nem gze arpar. Bu kentlerde tccarlarn iyerleri, evleri meslek yoncalar ve ticaret odalar bulunur.
Sanayi kenti,Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya kmtr. Bu kentlerde insanlar siyasal kararghl ve tccar kentinde olduu gibi mimariye,giyime nem vermiyorlard. nsanlar sanayinin klesi olmulardr. Bu kentlerde ama az malla ok ey retmektir. Fabrikalar kentin ortasna kuruluyor ve bu da hava kirliliine yol ayordu.
Sanayi kentinin genilemesiyle beraber bir ksm alann gelirleri artmaya balamt.Bylece zanaat snf dodu. Zanaatlarn artmasna bal olarak iiler aznlk duruma dtler. Tccarlar ve sekin insanlar sanayi kentinin pis havasndan kurtulmak iin banliylerle kentin dnda temiz haval safiye kentlerine yerletiler.
Zamanla her sanayi kentinin evresine safiye kentleri kurulmaya baland. Artan glerle,sanayi yapsnn deimesiyle ve safiye kent yapsnn artmasyla metropoller olutu.Metropollerin oluum amac sanayidir. Tccar kenti gibi burada da tccarlarn iyerleri yer almaktadr. Byk kentin evresinde safiye kentleri vard. Metropollerin ynetsel ekirdekleri vard siyasi karargahl kentlerde olduu gibi.
Kapitalizm kentlerde yaayanlarn konut,tamaclk ve salk sorunlarn zememitir.DEMOKARAS, LDERLK, NAN Gnmzde yoksulluk eskisine oranla azalmtr. Buna bal olarak dinsel inanlarda bir azalma grlmtr. nk insanlar bu dzenden umduklarn elde edebiliyorlar.
Ama dnyada hala yoksul insanlar vardr. Bu insanlar kurtaracak zm yollar demokratik hkmet mekanizmas ile bulunmaldr.svire bu demokratik yolu ok iyi uygulan bir lkedir. Orada insanlar zm yolunu kendi ellerinde olduunu inanr ve toplumsal dnrler.
svire demokratik yolla eitime,tarma,sanayiye zmler bulmutur. Demokratik sre, milletvekilleriyle yurttalarn ortak karalar vermesi ok byk bir g oluturur. Liderlerin ortak zellii toplumda sregelen birtakm eylere korkusuzca mcadele etmeleridir.California niversitesinde demokrasi zerine allyor ve onu daha etkili bir biimde nasl kullanlaca retiliyordu.
Economics.
